„Polskie Termopile”- tak na kartach historii zapisało się kilka heroicznych walk stoczonych z niezwykle bohaterską postawą wobec dużo większej sile przeciwnika. Jedną z nich była waleczna obrona na wzgórzu 385 nieopodal Dytiatyna, na terenie obecnej Ukrainy. Heroiczna walka 600 żołnierzy przeciwko pięciokrotnie większej sile, miała strategiczne znaczenie na froncie w wojnie polsko-bolszewickiej. Dlaczego po tylu latach na wzgórze, w okolicach 16 dnia września przybywa Wojsko Polskie i Ukraińskie, delegacje rządowe z obu krajów i kilkuset ludzi, którzy jadą długą i wyboistą drogę, by dostać się na wzgórze leżące między polami i oddać cześć poległym?

Pamięć i hołd, to właśnie to przyciąga rokrocznie do Dytiatyna. Tegoroczne obchody 101 rocznicy Bitwy pod Dytiatynem odbyły się 18 września bieżącego roku. Tradycyjnie większość zaproszonych gości oraz Wojsko Polskie wyruszyło o godzinie 11:00 czasu ukraińskiego spod Sanktuarium Matki Bożej Bołszowieckiej oddalonego o 15 km od Cmentarza w Dytiatynie. Droga dojazdowa nie jest łatwa, większość trasy prowadzi wyboistą drogą przez pola. Tym bardziej cenny wydaje się fakt, że chęć oddania należnej czci poległym jest większa niż jakikolwiek dyskomfort czy trudności. Kolumna kilkunastu busów i samochodów jednym rzędem wyrusza do Dytiatyna.

Obchody rozpoczęła Msza św. na Cmentarzu Wojennym celebrowana przez Kustosza Kustodii św. Krzyża na Ukrainie o. Stanisława Kawę OFM Conv. Po powitaniu wszystkich delegacji rządowych, ambasadorów, wojska oraz licznych gości, uroczyście rozpoczęto obchody. We wspólnej modlitwie uczestniczyli Polacy i Ukraińcy, delegacje rządowe, grupy polonijne, zaproszeni goście z obu krajów oraz miejscowi wierni. Po Mszy św. głos zabrał Konsul RP we Lwowie Pan Rafał Kocot, który powitał gości raz jeszcze. Jako pierwsza zabrała głos Wicemarszałek Sejmu RP Pani Małgorzata Gosiewska, która w swoim przemówieniu podkreśliła jak ważna jest współpraca i wzajemne wparcie obu narodów, Polski i Ukrainy: „Dlatego w miejscu, które tak pięknie nas łączy, proszę o prawdę i proszę o pamięć. Historia nie może nas dzielić. Musi być naszą siłą, musi być naszą bronią”. Pani Wicemarszałek podkreśliła także obecność na uroczystości Pana Petra Chrudzewycza – odznaczonego w bieżącym roku przez Prezydenta Rzeczpospolitej medalem Virtus et Fraternitas za obronę krzyża znajdującego się na miejscu Bitwy pod Dytiatynem przed sowiecką propagandą. Odmówił on wykonania polecenia, za co poniósł prześladowania. Rokrocznie uczestniczy on w obchodach upamiętniających na Cmentarzu w Dytiatynie.

Następnie Ambasador RP w Kijowie Pan Bartosz Cichocki przytoczył fragmenty listów skierowanych do uczestników 101 rocznicy Bitwy pod Dytiatynem. Na tę okazje swoje słowo przygotowali: Pan Adam Kwiatkowski, Sekretarz Stanu Rzeczpospolitej Polskiej; Pan Jan Dziedziczak, Pełnomocnik Rządu do spraw Polonii i Polaków za Granicą oraz przedstawiciel Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

„Pamięć historyczna to fundament tożsamości narodowej, której zachowanie jest naszym patriotycznym obowiązkiem” czytamy w liście Pana Sekretarza Adama Kwiatkowskiego. „Dziś wiemy, że ofiara z krwi nie była daremna, a Ich wyśniona Polska – po latach cierpień i zmagań – cieszy się suwerennym bytem narodowym”. W imieniu własnym oraz Pana Prezydenta Andrzeja Dudy, złożył on w liście podziękowania wszystkim Rodakom oraz tym, którzy ponoszą trud opieki nad tym miejscem pamięci narodowej. „Słowa uznania kieruję do działaczy organizacji polskiej mniejszości narodowej na Ukrainie, Duchowieństwa i wszystkich ludzi dobrej woli, którzy pracą społeczną i zaangażowaniem dają na co dzień przykład przywiązania do polskości (…).”

Po wystąpieniach delegacji rządowych Prezes Fundacji Brat Słońce o. Arkadiusz Bąk OFM Conv, uroczyście wręczył na ręce przedstawiciela Rządu Polskiego Pani Wicemarszałek Małgorzaty Gosiewskiej pamiątkową monetę Bitwy pod Dytiatynem, wyemitowaną przez Narodowy Bank Polski dnia 8 września bieżącego roku. Emisja tej monety pokazuje jak szczególne znaczenie w naszej świadomości historycznej odgrywa upamiętniana we wrześniu każdego roku bohaterska  Bitwa pod Dytiatynem. Następnie wszystkie delegacje rządowe, polonijne oraz Wojsko polskie i ukraińskie uroczyście złożyło kwiaty przy płytach nagrobnych poległych żołnierzy.

Bardzo trudne warunki atmosferyczne panujące w trakcie głównych uroczystości obchodów jeszcze bardziej podkreśliły i unaoczniły wszystkim zgromadzonym, że upamiętniamy tu trudne, czasem graniczne wydarzenia dla poległych wtedy żołnierzy. Ich los nie oszczędził. Był trud, pot i poświęcenie swojego życia dla większego celu, którego teraz my jesteśmy spadkobiercami – celu wolności dla nas i naszego kraju. Godne upamiętnienie jest więc nie tylko naszym obowiązkiem, ale także przywilejem.

Bóg, Honor, Ojczyzna – te trzy spotkały się znów w jednym miejscu, w Dytiatynie. Nierozerwalne wartości, które kierują nasze spojrzenie na sprawy i rzeczy najważniejsze, najcenniejsze. Pamięć o braciach poległych. Hołd dla trudu i poświęcenia. Jak długo trwać będą w narodzie wartości nieprzemijające, tak długo naród będzie silny siłą pamięci.